همشهری آنلاین- زهرا رفیعی: جاده تهران-مشهد در محدوده عباس‌آباد به میامی فقط از تابستان سال گذشته تا کنون ۶ یوزپلنگ آسیایی را به کام مرگ کشانده است. قرار بود تعدادی قوچ و میش و آهو برای تکثیر در اسارت به بخش خصوصی تحویل داده شود و موالید آن در زیستگاه‌های جنوبی یوز در ذخیره‌گاه زیست کره توران رهاسازی شود. اما مخالفت تشکل‌های مردمی برای گونه‌ای که به گفته مسئولان در بهترین حالت ۴ یا ۵ سال بیشتر تا انقراض فرصت ندارد، این گونه را به لبه انقراض نزدیک‌تر کرد.
تکثیر در اسارت گونه‌های حیات وحش با سه هدف مختلف در کشور اجرا می‌شود. بخشی از آن به منظور تامین غذای گونه‌ای دیگر است و نبود طعمه از عوامل انقراض آن گونه به حساب می‌آید، بخشی از آن با اهداف نیمه تجاری- حفاظتی و بخشی نیز صرفا برای حفاظت است. چند سالی است که سازمان حفاظت محیط زیست با کمک بخش خصوصی اهداف نیمه اقتصادی- حفاظتی را دنبال می‌کند. اخیرا به منظور تامین طعمه یوزپلنگ آسیایی بخش خصوصی برنامه‌های تکثیر نیمه طبیعی آهو و قوچ و میش را با نظارت سازمان حفاظت محیط زیست اجرایی کند.
دامداری قوچ و میش در جنوب شرق توران
حسن اکبری، معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست: در بازدیدهای کارشناسی از جنوب شرقی توران شرایط زیستگاهی مناسب ارزیابی شد و مطلع شدیم که مرتع‌دار اصلی منطقه که مرتع وسیعی دارد، تمایل به همکاری و مشارکت با سازمان در حفاظت و احیای طعمه‌های یوزپلنگ نیز دارد. مشخص شد در منتهی‌الیه جنوب شرقی توران (اطراف چشمه کرباسی) تپه ماهورهایی وجود دارد که کاملاً خالی از طعمه شدند. همینطور دشت جنوب شرقی توران که ادامه آن منتهی به دشت‌های «منطقه حفاظت شده لاغری» می‌شود، فاقد آهو بوده یا تعداد آهو در آن ناچیز شده است. لذا با توجه به اینکه دامدار اصلی منطقه این فرد بود، حاضر شد برای حفاظت از یوز تعداد دام و تعداد سگ‌های گله را کاهش دهد، در مزرعه‌اش به صورت کاملاً نیمه وحشی قوچ و میش را تکثیر کند و بخشی از موالید را در زیستگاه جنوب شرقی توران رها سازی کند. بنابراین تفاهم‌نامه‌ای با ایشان امضا شد و تصمیم بر این شد که امکان انتقال تعدادی قوچ و میش به محدوده چشمه کرباسی در منتهی الیه جنوب شرقی توران فراهم شود تا پس از طی دوره قرنطینه و کاهش استرس به طبیعت رها شوند.
مخالفت با انتقال ۳ راس آهو برای یوزپلنگ های توران
احمد دباغیان، کارشناس ارشد حیات‌وحش سازمان حفاظت محیط زیست: با بررسی دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی، مشخص شد که آهوی منطقه رییسی و شیراحمد خراسان رضوی با آهوی مناطق جنوبی توران همخوانی ژنتیکی دارد. تیم زنده‌گیری با رعایت بالاترین ملاحظات کارشناسی در منطقه رییسی شروع به کار کرد. در دو روز اول به دلیل باد و طوفان موفق نشدیم ولی در روز سوم، ۳ راس آهو زنده‌گیری شد. تیم زنده‌گیری از استان یزد آمده بود که تجربه ۲۰ ساله در این زمینه داشت. با وجود موافقت رییس سازمان، نظر تخصصی دفتر محیط طبیعی و کار کارشناسی متخصصان سازمان، در روز چهارم تشکل‌های محیط زیستی نیشابور و جمعی از شکارچیان منطقه به این تصمیم اعتراض کردند. ما باید به مطالبات مردمی پاسخ علمی بدهیم اما در جلسه با نمایندگان تشکل‌ها هرچه به لحاظ کارشناسی و علمی توضیح دادیم آنها نپذیرفتند. آنها می‌گفتند که «آهو نماد استان خراسان رضوی است و امام رضا ضامن آهو بوده، چرا منطقه رییسی انتخاب شده است؟ و یا متاسفانه بین مردم شایعاتی منتشر شده بود که اصلا حقیقت ندارد. آنها می‌گفتند که شما می‌خواهید آهوی خراسان را ببرید به توران تا عرب‌ها بیایند و شکارشان کنند.».
در نتیجه، مدیران شهرستان میان‌جلگه در خراسان رضوی با دستور قضایی پروژه تامین طعمه برای یوزپلنگ را متوقف کردند. حالا معاونت محیط طبیعی سازمان با محدودیت زمانی که برای نجات یوزپلنگ وجود دارد باید بررسی کند که آهوی کدام منطقه، تداخل ژنتیکی ندارد و یا ژن ضعیفی منتقل نمی‌شود؟ پیش از این اعتراضات مردمی در منطقه تپال شاهرود نیز مانع از زنده‌گیری قوچ‌ومیش شده بود. به نظرم از سوی تشکل‌ها نسبت به سازمان و هدفش برای نجات یوز کم‌لطفی صورت گرفته است. محیط زیست دست‌تنهاست. ما بدون مشارکت مردمی نمی‌توانیم کاری را جلو ببریم. تجربه مشارکت مردم در پارک ملی گلستان نشان داد که می‌توان در حفاظت به نتایج خوبی رسید. دیدگاهی که در آن معتقد است آهو فقط متعلق به خراسان رضوی است و نباید از زیستگاهش خارج شود حرف علمی و دقیقی نیست. نجات یوزپلنگ نیازمند تلاش و همت کشوری و کمک شبکه تشکل‌های محیط زیستی است.
هر چه زیستگاه‌های انسانی بیشتر باشد، ریسک عبور یوزپلنگ از جاده‌ها و افزایش تلفات بیشتر می‌شود. همین الان در مناطق ریوند و دشت لاغری خراسان رضوی گزارشاتی از مشاهده یوزپلنگ شده است. آذر و توران دو توله یوزی که توسط چوپان از طبیعت جدا شد، در مرز خراسان رضوی و سمنان پیدا شد؛ یعنی وقتی طعمه کم باشد یوز جابجا شده و به منطقه دیگر حتی به سمت خراسان رضوی می‌رود. در این مسیر جاده‌ها و زیستگاه‌های انسانی بیشتری نسبت به منطقه حفاظت شده توران وجود دارد که منجر به جزیره‌ای شدن زیستگاه‌ها برای حیات وحش شده است. سازمان حفاظت محیط زیست، برای جلوگیری از انقراض و حفاظت از گونه‌ها بعضی وقت‌ها مجبور است با انجام مطالعات کارشناسی، گونه‌ها را جابجا کند.
البته بهترین راهی که کارشناسان پیشنهاد می‌دهند احیای زیستگاه به صورت طبیعی است ولی در شرایطی که زیستگاه‌ها به دلیل توسعه انسانی تخریب شده و ژنتیک گونه‌ها به دلیل درون‌آمیزی ضعیف شده باید به زیستگاه جمعیت جدید معرفی کرد. بهترین گونه طعمه برای یوزپلنگ، آهوست. هر یوز ماده برای تغذیه خود و توله‌هایش هر ۲ تا ۳ روز نیاز به یک طعمه بزرگ دارد. وقتی طعمه نباشد مجبور به جابجایی است. جابجا شدن بیش از حد، ریسک تصادف، بیماری، شکار شدن، حمله سگ‌گله و ... را به همراه دارد.
بیشتر بخوانید
خورشید خانم هر چهار توله یوزپلنگش را سالم به پاییز رساند
از سوی دیگر تراکم بالای جمعیت یک گونه در یک منطقه می‌تواند با بروز یک بیماری واگیر و کشنده مثل طاعون نشخوار کنندگان، به ناگهان جمعیت زیادی را از بین ببرد. کما اینکه چند سال پیش در منطقه هفتاد قله اراک، بیش از ۷۰ درصد جمعیت علفخوار به این دلیل از بین رفت. همین الان در منطقه رییسی به دلیل خشکسالی جمعیت علفخواران به مزارع پنبه و گندم کشاورزان سرریز کرده است. امسال ۱۲ محموله علوفه توسط خیرین به منطقه رییسی اهدا شده است. این در حالی است بر اساس اصول علم محیط زیست تغذیه دستی حیات وحش، صرفا در موارد بسیار نادر که بیم خروج حیات وحش به مناطق پایین دست و نزدیک شدن به زیستگاه انسانی وجود دارد، می‌تواند صورت گیرد. مشاهده قوچ و میش، کفتار و حتی پلنگ منطقه حفاظت شده تپال در خیابان‌های شهر شاهرود نیز دلیلی بر افزایش جمعیت در این منطقه است. انتخاب این دو منطقه در وهله اول تراکم بالای جمعیت طعمه و قرابت ژنتیکی آنها است. افزایش جمعیت علفخواران در زیستگاه، اگرچه نشان از افزایش ضریب حفاظت در منطقه است؛ اما باید این نکته را در نظر بگیریم که جمعیت اگر بیشتر از ظرفیت برد باشد، ما شاهد درون‌آمیزی، افزایش بیماری، خروج جمعیت از زیستگاه حفاظت شده به مناطق اطراف و در نتیجه کاهش جمعیت در زیستگاه خواهیم بود.
بیشتر بخوانید:
ببینید | مشاهده یوزپلنگ ماده توران با چهار توله‌اش
کریدورهای پلنگ و یوزپلنگ به مناطق حفاظت شده اضافه شدند + اینفوگرافیک
جریمه شکار یوزپلنگ ایرانی چقدر است؟
دشمنان یوزپلنگ‌ها وارد توران شدند
