هرچند طبق سنت همه ساله صدها محیطبان در موسم گاوبانگی با ترک خانه و خانواده برای حفظ مرال‌ها عازم جنگل‌های هیرکانی می‌شوند اما بسیاری از کارشناسان بر این باورند که برای مانایی جمعیت این گونه ارزشمند راهکاری به جز حفاظت مشارکتی وجود ندارد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از گرگان، استان گلستان به دلیل موقعیت جغرافیایی، توپوگرافی و رویشگاهی شامل طیف وسیعی از زیستگاه‌ها، اکوسیستم‌ها و رویشگاه‌های تپه ماهوری با عناصر شاخص ایرانی تورانی مانند درخت تاغ، گونه آهوی ایرانی، قوچ و میش، رویشگاه‌های هیرکانی با عناصری مانند درخت راش، گونه جانوری مرال و زیستگاه‌های کوهستانی با عناصری مانند درخت ارس و گونه‌های پلنگ ایرانی و کل و بز است.
در این بین گونه مرال یا گوزن قرمز از ارزش اکولوژیکی بسیار فاخری برخوردار است. مرال ها همانند سایر گونه های حیات وحش در معرض تهدیدات پرشماری هستند که یکی از آنها شکار غیرمجاز است؛ تهدیدی که خطر آن در برهه جفت‌گیری مرال‌ها به حداکثر ممکن می رسد تا حدی که بقای آن به شدت تهدید می کند.
ارزش اکولوژیکی مرال
مرال یا گوزن قرمز، نماد تنوع زیستی جنگل‌های هیرکانی و از گونه‌های تحت حفاظت ایران محسوب می‌شود. قلمروی این گونه از شمال غربی‌ترین نقاط کشور تا منطقه ارسباران و از شمال شرق تا بخش‌هایی از خراسان شمالی گسترده شده است.
از میان زیستگاه‌های مهم آن، مناطق جنگلی و مرتفع استان گلستان _ از جنگل‌های بندرگز و نوکنده در غرب تا پارک ملی گلستان در شرق _ جایگاه ویژه‌ای دارد. مرال که به خانواده گوزن‌ها تعلق دارد، یکی از بزرگ‌ترین علف‌خواران ایران است و عمدتاً در جنگل‌های هیرکانی زندگی گله‌ای دارد. ماده‌ها معمولاً تک‌قلوزا هستند و دوره آبستنی آنان حدود هشت و نیم ماه به طول می‌انجامد.
به استناد مصوبه شورای عالی محیط زیست، جریمه شکار هر رأس مرال نر 296 میلیون تومان و برای مرال ماده 888 میلیون تومان تعیین شده است. علاوه بر این، بر اساس ماده 12 قانون شکار و صید، شکارچیان غیرمجاز این گونه با مجازات حبس از سه ماه تا سه سال نیز روبرو خواهند شد.
سیر تا پیاز گاوبانگی
فصل جفت‌گیری گوزن‌های مرال از نیمه شهریورماه آغاز می‌شود و بسته به شرایط آب‌وهوایی و ویژگی‌های رویشگاه، بین 30 تا 45 روز به طول می‌انجامد. به این دوره، «فصل گاوبانگی» گفته می‌شود.
گاوبانگی در واقع رفتار پرسر و صدای گوزن‌های نر در فصل جفت‌گیری است که با هدف تعیین قلمرو و جلب نظر ماده‌ها انجام می‌شود. در این رقابت، مرال‌های نر با بانگ بلند_ شبیه صدای گاو_ یکدیگر را به مبارزه می‌طلبند تا رقبا را از قلمرو خود برانند و ماده‌ها را به حضور در محدوده خود فرابخوانند.
در این فصل، اگر مرال نر صدای رقیبی را در قلمرو خود بشنود، با سرعت به سمت منبع صدا حرکت می‌کند تا مهاجم را بیرون کند. از سوی دیگر، مرال‌های ماده در فضای باز جنگل جمع می‌شوند تا شاهد نبرد نرها باشند و در نهایت، وارد قلمرو پیروز می‌شوند. همین تجمع و تمرکز مرال‌ها، موقعیت بسیار مناسبی را برای شکارچیان غیرقانونی فراهم می‌کند تا به آسانی طعمه خود را شکار کنند.
شکارچیان با تقلید بانگ مرال‌های نر_ مثلاً با دمیدن در شاخ گوزن یا لوله‌های پلاستیکی_ آنها را به سمت خود می‌کشانند و سپس با شلیک گلوله، نه تنها جان آنها را می‌گیرند، بلکه چرخه زادآوری این گونه ارزشمند را مختل می‌کنند.
علاوه بر این، مرال‌های نر جوان‌تر که قلمرویی به دست نیاورده‌اند، به حاشیه جنگل رانده می‌شوند و در معرض خطر بیشتری قرار می‌گیرند. همچنین به دلیل ترشح هورمون‌ها در این فصل، هوشیاری مرال‌ها برای شناسایی خطر و فرار از دست شکارچیان کاهش می‌یابد.
به همین دلیل، محیط‌بانان در مناطق جنگلی مانند گلستان، با برپایی پست‌های موقت گاوبانگی (چادر) در نقاط حساس، نظارت و حفاظت از این گوزن‌ها را تشدید می‌کنند. برخی چادرها در ارتفاعات و پرتگاه‌های مسلط بر جنگل بنا می‌شود که بیشتر با هدف سرشماری، ثبت صدا و برآورد جمعیت مرال‌ها استفاده می‌شوند و در صورت شنیدن صدای تیر، به دیگر واحدها اعلام می‌شود.
برخی دیگر از چادرها در کنار چشمه‌های شور (تَل‌او) و دشت‌های وسیع (اُولنگ) در دل جنگل احداث می‌شود که محیط‌بانان در آنها مستقیماً با شکارچیان غیرمجاز روبرو می‌شوند.این در حالی است که در دیگر ایام سال، به دلیل پوشش انبوه جنگلی و هوشیاری بالای مرال‌ها، شکار آنها با دشواری بسیار بیشتری همراه است.
برپایی 30 چادر گاوبانگی
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست گلستان در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری تسنیم در گرگان اظهارکرد: همه ساله با آغاز زمان جفت‌گیری مرال‌ها در استان از اوایل شهریور تا 20 مهر، استقرار چادرهای گاوبانگی و اقدامات مرتبط توسط محیط بانان و همیاران طبیعت در زیستگاه‌های جنگلی و متصل به جنگل انجام می‌شود.
وحید خیرآبادی افزود: در مجموع حدود 30 چادر گاوبانگی به صورت ثابت در پارک ملی گلستان و مناطق حفاظت‌شده جهان نما، هیرکانیا و لوه و بعضی از زیستگاه‌های آزاد مثل محدوده جنگلی بندرگز، دهنه زرین گل و دهنه محمدآباد علی‌آبادکتول و منطقه شش آب رامیان مستقر است.
وی مهمترین هدف در فصل گاوبانگی را ایجاد امنیت و آرامش برای جفت گیری مرال‌ها دانست و افزود: امسال علاوه بر حضور 130 محیطبان، حدود 30 تا 40 نفر از کارشناسان اداری و به همین تعداد همیاران طبیعت علاقمند برای انجام برنامه‌های مراقبتی و ثبت صداهای این گونه همکاری دارند.
وی با تاکید بر اینکه فصل گاوبانگی یکی از مراحل مهم و حیاتی در زندگی مرال بشمار می‌رود و بقا و تولید مثل آنها به این دوره وابسته است، بیان کرد: گوزن قرمز گونه‌هایی در حال انقراض هستند که بقای آنها تا حد زیادی به آگاهی و مسوولیت پذیری انسان‌ها بستگی دارد.
خیرابادی تاکید کرد: با وجود تلاش محیط بانان و همیاران طبیعت برای حفاظت بهتر از مرال‌ها و جلوگیری از ورود شکارچیان غیرمجاز نیازمند همکاری بیشتر مردم بومی و اهالی روستاهای حاشیه پارک در شناسایی و معرفی متخلفان هستیم.
گفتنی است، تنها پس از 2 روز از این مصاحبه، خیرآبادی به عنوان مدیرکل زیستگاه‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور منصوب شد.
ممنوعیت ورود تورهای گردشگری به زیستگاه مرال‌ها
فرمانده یگان حفاظت محیط زیست کشور هم، از استقرار محیط‌بانان و همیاران محیط زیست در زیستگاه‌های گوزن قرمز (مرال) در فصل گاوبانگی خبر داد.
پیشتر سردار رضا رستگار فرمانده یگان حفاظت محیط زیست کشور هم با اعلام این خبر افزود: حسب هماهنگی یگان‌های حفاظت محیط زیست استان‌های مازندران، گیلان، گلستان و سمنان با مرجع قضایی، برای تأمین امنیت و حفظ آرامش این گونه، ورود و حضور افراد، گروه‌های طبیعت‌گردی و تورهای گردشگری به زیستگاه‌های مرال در عرصه‌های جنگلی و مناطق حفاظت‌شده، بدون مجوز سازمان حفاظت محیط زیست ممنوع است.
این مقام مسئول افزود: ورود تورهای گردشگری و گروه‌های طبیعت‌گردی به جنگل‌های هیرکانی و سایر زیستگاه‌های مرال در ایام گاوبانگی مجاز نبوده و هرگونه فعالیت تنها با هماهنگی و دریافت مجوز رسمی از سازمان حفاظت محیط زیست امکان‌پذیر است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم، هر چند حفاظت از مرال در فصل گاوبانگی بخشی از برنامه جامع مدیریت تنوع زیستی جنگل‌های هیرکانی محسوب می شود و صدها محیطبان به صورت شبانه‌روزی، چندین هفته در اعماق جنگل مستقر می شوند؛ اما همه کارشناسان بر این باورند که ساکنان بومی حاشیه جنگل‌ها، به‌عنوان ناظران دائمی و حافظان مشارکتی در پیشگیری از شکار غیرمجاز و تخریب زیستگاه ایفای نقش آفرین اصلی این ماجرا تلقی می شوند.
انتهای پیام/.
