کاهش شدید منابع آبی گلستان؛کشاورزی متهم ردیف اول!

به گزارش خبرگزاری تسنیم از گرگان، استان گلستان که نامش یادآور طبیعتی سرسبز و آباد است، امروز با واقعیتی تلخ مواجه شده است خشکسالی، بیابان‌زایی، فرونشست زمین و بحران‌های بی‌پایان آب. برداشت بی‌ضابطه از منابع زیرزمینی، ضعف نظام مدیریت منابع و فشار روزافزون بر اکوسیستم‌های محلی، این استان را در مسیر زوال تدریجی قرار داده است.

مطابق داده‌های رسمی، استان گلستان بیش از 95 درصد آب موردنیاز در بخش‌های شرب، صنعت و کشاورزی را از منابع زیرزمینی و چاه‌ها تأمین می‌کند. این میزان برداشت در شرایطی انجام می‌شود که کارشناسان محیط‌زیست نسبت به سقف برداشت مجاز تنها 40 درصد از ظرفیت سفره‌های آب زیرزمینی هشدار داده‌اند.

علیرضا نورانی، رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان، با اشاره به ابعاد نگران‌کننده این پدیده گفته که در دهه‌های اخیر گذشته بیش از 700 میلیون مترمکعب اضافه‌برداشت از آبخوان‌های گلستان صورت گرفته که اثر مستقیم آن، پدیده‌ فرونشست در بخش‌هایی از استان است.

وی معتقد است که فرونشست زمین نه‌تنها تهدیدی برای سازه‌های عمرانی و شهری محسوب می‌شود بلکه به زبان کارشناسان زمین‌شناسی، «نقطه‌ برگشت‌ناپذیر» در تخریب یک سرزمین است؛ چراکه خاک و سفره‌های آب، دیگر توان بازیابی خود را از دست می‌دهند.

تقابل اقتصاد و واقعیت اقلیم

کشاورزی با مصرف بیش از 85 درصد آب تولیدی، مهم‌ترین عامل فشار بر منابع آبی استان است. در این میان، الگوی کشت غیراصولی به‌ویژه در سال‌های اخیر نقش کلیدی در تشدید بحران داشته است.

تا چند دهه پیش، گلستان به‌عنوان یکی از قطب‌های تولید پنبه ایران شناخته می‌شد؛ محصولی که نیاز آبی آن برای هر هکتار، بین 3 تا 3 هزار و 500 مترمکعب برآورد می‌شود. با این حال، امروز بیش از 70 هزار هکتار شالی در این استان زیر کشت می‌رود؛ محصولی با نیاز آبی بالا که به‌طور متوسط 15  تا 23 هزار مترمکعب آب در هر هکتار مصرف می‌کند. این رقم در مجموع بیش از  یک میلیارد مترمکعب در هر دوره کشت، یعنی نیمی از کل منابع آبی استان را به خود اختصاص می‌دهد.

ایرج حیدریان، مدیرعامل آب منطقه‌ای استان تأکید می‌کند که در چنین شرایطی نمی‌توان انتظار آبدهی پایدار از چاه‌های آب را داشت. باید به‌طور جدی در سیاست‌های تشویقی برای کشت محصولات کم‌مصرف مانند پنبه بازنگری شود.

چاه‌های غیرمجاز و زخم‌های درمان نشده

بر اساس آمار رسمی، گلستان دارای 19 هزار و 945 حلقه چاه مجاز و بیش از 21 هزار و 600 حلقه چاه غیرمجاز یا تعیین تکلیفی است. آنطور که حیدریان گفته است از این تعداد، تنها نیمی تعیین تکلیف شده‌اند؛ برخی با دریافت پروانه و برخی دیگر با انسداد. بیش از 11 هزار حلقه چاه غیرمجاز نیز همچنان در بلاتکلیفی به سر می‌برند و فشار مضاعفی را بر منابع زیرزمینی وارد می‌کنند.

این وضعیت نه تنها بازتابی از ضعف در نظارت و اجرای قانون است بلکه نشانه‌ای از ناتوانی دولت در مدیریت پایدار منابع حیاتی در سطح استان نیز هست.

دقیق‌تر باید گفت خشکسالی در گلستان صرفاً یک پدیده اقلیمی نیست؛ بلکه یک بحران اجتماعی و اقتصادی گسترده است.

رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان خشکی تالاب‌های بین المللی را یکی از پیامدهای کم آبی و خشکسالی در استان دانست و گفته تالاب گمیشان، یکی از تالاب‌های بین‌المللی استان، به‌دلیل کاهش شدید آورد رودخانه‌ها و کاهش بارندگی خشک شده است.

علیرضا نورانی گفته رودخانه‌های مهمی چون اترک، گرگانرود و قره‌سو نه تنها نقش آبیاری طبیعی و تغذیه آبخوان‌ها را ایفا می‌کردند، بلکه زیستگاه انواع ماهیان مهاجر و بومی بودند. خشک شدن این منابع آبی، اکوسیستم‌های وابسته را با فروپاشی مواجه کرده و ظرفیت‌های تجاری، گردشگری و حتی امنیت غذایی استان را به‌شدت تهدید می‌کند.

 قطعی آب؛ چالش روزمره شهروندان

در شهر گرگان، مرکز استان، قطعی آب برای ساعت‌های طولانی در شبانه‌روز به روال عادی زندگی مردم بدل شده است. در برخی شهرها و روستاهای دیگر هم شرایط چندان مطلوب نیست و پیامدهای کم آبی روز به روز بیشتر و شدت بالاتری می‌یابد.

ایرج حیدریان، مدیرعامل آب منطقه ای گلستان تأکید می‌کند که سرانه مصرف آب در گلستان حدود هزار و 250 مترمکعب است؛ رقمی که نه‌تنها پایین‌تر از میانگین کشوری (هزار و 600 مترمکعب) بلکه کمتر از استان‌های همجوار نظیر مازندران ( 2 هزار مترمکعب) و خراسان شمالی ( هزار و 900 مترمکعب) است. این وضعیت به روشنی گویای محدودیت شدید منابع آبی در استان است.

وی همچنین با اشاره به ظرفیت اشتغال‌زایی منابع آبی گفته که هر لیتر آب باید توانایی خلق 76 شغل را داشته باشد. اما آیا این‌گونه است؟ اگر نه، باید دستگاه‌های مسئول پاسخگو باشند.

کارشناسان بر این باورند که در نبود برنامه‌ریزی هدفمند و عدم توسعه صنایع کم‌آب‌بر، منابع محدود آب همچنان صرف کشاورزی پرمصرف و راندمان پایین خواهد شد. بدون تغییر در سیاست‌های تشویقی، نظام قیمت‌گذاری، و اصلاح قوانین، این چرخه معیوب ادامه خواهد یافت.

استان گلستان امروز در لبه تیغ قرار دارد. بحران آب در این منطقه نه تنها نتیجه عوامل طبیعی، بلکه پیامد مستقیم بی‌تدبیری در مدیریت، سیاست‌گذاری نادرست در کشاورزی، فقدان کنترل بر منابع و نبود نگاه توسعه‌محور است. تحلیلگران هشدار می‌دهند که ادامه روند کنونی، تنها به فروپاشی منابع طبیعی ختم نمی‌شود، بلکه مهاجرت‌، تخلیه روستاها، بیکاری گسترده و تنش‌های اجتماعی نیز در کمین‌اند.

انتهای پیام/