جزیره آشوراده تنها جزیره دریای خزر، انتظار گردشگرانی را می‌کشد که علاقه مند به طبیعت زیبای آن هستند. منطقه ای تاریخی، جذاب و محل زندگی پرندگان که خالی از سکنه شده، امروز با اجرای طرح لایروبی خلیج گرگان، به احیای جزیره و رونق گردشگری امیدوار شده است.
خبرگراری فارس-گلستان: آشوراده جزیره ای زیبا در دریای خزر است که لقب تک‌جزیره شمال ایران را به خود اختصاص داده است. این جزیره که در سواحل جنوبی دریای خزر قرار دارد، بخش مهمی از پناهگاه حیات‌وحش میانکاله است که در سال ۱۳۵۴ به علت ویژگی های منحصر به فردش به‌عنوان ذخیرگاه زیست‌کره در فهرست یونسکو ثبت شد.
جزیره آشوراده که در شبه جزیره میانکاله قرار دارد، از توابع بندرترکمن استان گلستان است و پوشش های گیاهی جذاب و بکری دارد که از جمله آن ها می توان به درختان انار، بوته های تمشک، قزل اوت، میوه های وحشی، درختچه های گز، نیزارها و سنبله های نمکین اشاره کرد.
نام آشوراده در اصل «آشورآدا» به معنی جزیره‌ی آشور بوده که در قدیم به دلیل تنوع حیوانات وحشی در آن، به عنوان شکارگاه استفاده می‌شد. محلی‌ها و ساکنان قدیمی این منطقه، آن را به نام «مال آشیر» می‌شناسند. در این نام، «مال» به معنی دام و «آشیر» به معنی رساندن است که با هم «رساندن دام» معنا می‌دهد. در گذشته، این جزیره چراگاه خوبی برای حیوانات بود و در نظر دامداران اهمیت خاصی داشت. دامداران نیز برای بردن دام‌هایشان به جزیره از قایق استفاده می‌کردند.
جزیره آشوراده در گذشته تنها محدود به همین یک جزیره نبود. بلکه دو جزیره ی دیگر نیز در جوار آن و در قلب دریای خزر وجود داشتند که با گذشت زمان و تغییراتی که در شرایط جوی به وجود آمد، دو جزیره ی دیگر زیر آب های خزر مدفون شدند و تنها بازمانده ی آنها، آشوراده است.
* اقامتگاه های متروکه جزیره آشوراده *
این جزیره به واسطه زیر آب رفتن دو جزیره ی دیگر و خطرات احتمالی، مدتی از سکنه خالی شد و تنها افتاد. همچنین بخش اعظمی از وسعت آن کاهش پیدا کرد. آشوراده در گذشته وسعتی برابر با ۱۲۰۰ هکتار داشت که اکنون تنها ۴۰۰ هکتار آن به صورت خشکی باقی مانده است.
آشوراده تا چندسال گذشته با امکاناتی همچون پاسگاه، شرکت تعاونی روستایی، مدرسه راهنمایی، مغازه، مسجد و حسینیه بیش از ۱۰۰۰ نفر سکنه داشته‌است که به مشاغل دامداری، کارگری، پیشه‌وری و ماهی‌گیری مشغول بوده‌اند. اما از سال ۱۳۷۲ به علت بالا آمدن سطح آب دریای خزر و رخ دادن سیل، به جزیره ای تنها و متروکه تبدیل شده است.
اِشغال جزیره آشوراده به دست روسیه از رویدادهای تلخ تاریخی است که سالها پیش اتفاق افتاد. وجود پاسگاه نظامی، بیمارستان و کلیسا در این جزیره، خبر از استعمار و روزهای بد اشغال نظامی در این منطقه را می‌دهد. بقایای بناهای صفوی نیز در بخش هایی از این جزیره، یادگاری از تاریخ کهن در آشوراده است.
* قلعه تاریخی جزیره آشوراده*
همچنین این منطقه با نظارت مستقیم سازمان محیط زیست حفاظت‌شده و به همین دلیل زیستگاه مناسبی برای بسیاری از حیوانات و جانوران به‌شمار می‌آید.
کانال چوپوغلی نیز، مهم‌ترین کریدور و راه ارتباطی دریای خزر و تالاب میانکاله یا به عبارتی دیگر یک آبراهه حیاتی بین خزر و خلیج گرگان است.
* اهمیت اقتصادی جزیره آشوراده
ساحل این جزیره هم به‌نوبه خود در اقتصاد منطقه پراهمیت است. زیرا اصلی‌ترین محل عبور ماهی‌های خاویاریِ دریای خزر هم‌جوار این ساحل است و خبره‌ترین صیادان استان گلستان، بیش از 40 درصد خاویار تولیدی کشور را از همین حوالی صید می‌کنند.
| خاویار آشوراده از نظر کیفیت جایگاه بی‌نظیری دارد و تقریبا معروف‌ترین و اصیل‌ترین خاویار جهان است. علاوه بر خاویار انواع ماهی مرغوب شمال مثل ماهی کپور، سفید، کلمه، ازون برون، ماش، فیل‌ماهی و تاس‌ماهی نیز در این جزیره صید می‌شود. | آشوراده جزء 59 منطقه‌ی بین‌المللی ذخایر طبیعی ایران اعلام شده و به ثبت رسیده است. |
هم‌اکنون، وجود ذخایر غنی ماهیان خاویاری در سواحل استان گلستان، باعث ایجاد تاسیسات شیلاتی در جزیره شده و مرکز صید و فراوری ماهیان خاویاری با سردخانه‌ی 500 تنی زیر نظر مدیریت ماهیان خاویاری استان گلستان در حال فعالیت است.
فُک خزری، که تنها پستاندار دریای خزر است در حال انقراض می باشد و سالهاست که جانش را کف دستش گرفته و غزل‌خوان جدایی شده است؛ دیگر دریا برایش امن نیست و گه‌گاهی، لاشه نیمه‌جانش یا در تور صیادی و یا در ساحل خزر یافت می‌شود.
* نجات فُک خزری در میانکاله *
در حال حاضر بدون داشتن المان های گردشگری، شاهد رفت‌و‌آمد زیاد قایق‌ها هستیم. آلودگی دریا بر اثر روغن و دیواره قایق ها، در آب آلودگی ایجاد کرده است؛ به گونه ای که برخی از محلی ها می گویند که آب اطراف این مسیر، بوی بنزین می‌دهد.
هنوز که هیچ برنامه گردشگری برای آشوراده اجرایی نشده است، اسکله آشوراده شاهد رفت و آمد چندین قایق و فعالیت یک رستوران است؛ در یک روز عادی حدودا بیش از ٢۵٠بار قایق ها به جزیره می روند و 250 بار باز می گردند. این می‌تواند آسیب جدی بر منطقه به دلیل نشت بنزین، ایجاد سروصدا و عوامل دیگر وارد سازد. با این اوصاف چگونه آشوراده می تواند به قطب گردشگری تبدیل شود؟ آشوراده بدون اجرایی شدن برنامه ریزی های صحیح گردشگری می‌تواند گردشگر بپذیرد؟ آیا این اتفاق، سبب مشکلات محیط زیستی در این منطقه نمی‌شود؟
* حیات وحش میانکاله، پناهگاه اسب های وحشی
یکی از جاذبه های جزیره آشوراده اسب های وحشی آن است که مدتی است از تعداد آنها کاسته شده است. این اسب ها به دلیل نوشیدن آب شور از عمر کمی برخوردار هستند. وجود اسب‌های وحشی به عنوان جزئی از اکوسیستم و حیات وحش پناهگاه حیات وحش میانکاله است.
سیدرضا هاشمی، محقق و فعال محیط زیست در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری فارس در گرگان گفت: اسب های وحشی یا اسبچه کاسپین یکی از نژادهای اصیل اسب در دنیا محسوب شده و زیستگاه اصلی آن در جزیره میانکاله و جزیره آشوراده است.
| اسب‌های وحشی میانکاله، باقیمانده اسب‌های اهلی روسی هستند که از زمان اِشغال جزیره در سال ۱۸۳۷ میلادی توسط روس ها در جزیره باقی مانده اند. | محقق و فعال محیط زیست گلستان ابراز کرد: متاسفانه سیاست های اشتباه برخی از مدیران مازندران در سالهای گذشته، سبب شد تا این اسب ها بصورت غیرمستقیم بین افرادی گمنام و ناشناخته تقسیم و از منطقه خارج شوند که به تعبیر برخی از کارشناسان به خاطر نژاد مرغوب و اصیل به کشورهای دیگر فروخته شده اند. در این راستا مسئولان استان مازندران هیچ اقدام بازدارنده انجام نداده و مانع این حرکت نشدند. |
هاشمی یادآور شد: این اسب ها که به اسب های وحشی خزری معروف هستند از علف‌هایی که در آب شور دریا رشد پیدا می کنند تغذیه کرده و علف‌های دریایی تامین کننده آب و غذای موردنیاز بدن آنها است.
شاید اسب‌های میانکاله از نظر نژاد به اسب های ترکمن نرسند، اما گذشته از ارزشهای زیبایی شناسی، حیوانات گیاهخواری مثل اسب‌ها به جهت اینکه قابلیت انتقال بذر گیاهان را در فضولات خود دارند، بسیار برای اکوسیستم ضروری ولازم هستند. آنها میتوانند بذر گیاهان را تا کیلومترها دورتر انتقال دهند و حتی فضولاتشان نیز به‌عنوان کود در طبیعت باقی می ماند.
این جزیره همچنین مامن حیوانات زیادی همچون شغال، گراز، قرقاول و روباه است.
* آشوراده به مرکز گردشگری تبدیل می‌شود
آشوراده تنها جزیره ایران در دریای خزر است و سالهاست که در انتظار رسیدن پروژه گردشگری به فاز اجرایی است. در دو دهه اخیر با توجه به ظرفیت‌های اقتصادی و جاذبه‌های زیست محیطی این منطقه، به دلیل موقعیت جغرافیایی و داشتن پتانسیل‌های بالقوه در جذب گردشگران داخلی و خارجی، دولت‌های مختلف برنامه‌های توسعه گردشگری منطقه را در نظر داشته‌اند.
واگذاری این جزیره برای تبدیل شدن به مرکز گردشگری نخستین بار در سال ۱۳۸۴ مطرح شد. با وجود آن‌که اجرای طرح طبیعت‌گردی آشوراده درسال ۱۳۹۳ به عنوان مصوبه سفر رئیس دولت وقت به گلستان اعلام شد و حتی در سال ۹۷ در قالب یک اقدام نمایشی، عملیات اجرایی آن آغاز گردید اما پیشرفتی در اجرای این طرح حاصل نشد و آشوراده با همه جذابیت بصری و چشم‌اندازهای بکر، معطل تصمیم‌گیری و اجرای وعده‌ها ماند.
با روی کار آمدن دولت سیزدهم و بازدید میدانی رئیس جمهور از آشوراده، علاوه بر دستور لایروبی مسیر آشوراده که درحال انجام است، پنج مجوز بومگردی در بافت روستایی و فراهم‌شدن امکان اقامت گردشگران در این جزیره که آرزوی دیرین طبیعت‌دوستان بود صادر شد.
* بازدید رئیس جمهور از جزیره آشوراده *
به گزارش فارس، رئیس جمهور در ۱۳ اسفند ۱۴۰۰ در سفر خود به استان گلستان با وجود شرایط نامساعد آب و هوایی در این جزیره حضور یافت و بعد از بازدید دو ساعته از این جزیره گفت: تا کی باید در پیچ و خم بروکراسی اداری، این نعمت الهی بلااستفاده و معطل بماند.
آیت الله سید ابراهیم رئیسی اظهار کرد: در چند ساعتی که در این جزیره بودم استنادی مبنی بر مطلبی که سبب مخالفت با این طرح شود پیدا نشد؛ هرچند صحبت های مسئولان محیط زیست را گوش کردم و آنها هم در این خصوص حرفی نداشتند. توقف این طرح دلیل می خواهد و نمی توان این سرمایه بزرگ را متوقف کرد.
وی تصریح کرد: باید هرچه سریعتر این طرح اجرایی شود و هیچ مدیری نباید در راستای اجرایی شدن آن تعلل و کوتاهی کند.
علی محمد زنگانه هم در گفت و گو با خبرنگار فارس گفت: هیچ کوتاهی در اجرای مصوبات پیشرفت و توسعه جزیره آشوراده نمی پذیریم و همه مدیران و دستگاه های اجرایی باید بر مصوبات پایبند بوده و به طور کامل اجرا کنند.
استاندار گلستان نیز در خصوص نگرانی بابت آسیب به موارد محیط زیستی در این جزیره عنوان کرد: تلاش دولت سیزدهم بر این است که بتوانیم این محیط زیست ارزشمند را در ابتدا احیا کنیم. در اجرای طرح گردشگری نیز حفظ و صیانت مناطق حساس زیست محیطی، ذخایر ارزشمند حیات وحش و زیستگاه بکر منطقه مورد تاکید بوده و هرگز برای دستیابی به توسعه، محیط زیست را فدا نخواهیم کرد.
همچنین معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری گلستان در گفتگو با خبرنگار فارس در گرگان اظهار کرد: چند روز گذشته جلسه ای با رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور و استانداران گلستان و مازندران برگزار شد که در این جلسه موضوعات مختلف طرح گردشگری جزیره آشوراده مورد بررسی قرار گرفت. یکی از موضوعات در این جلسه تهیه طرح بازنگری روستای جزیره آشوراده بود که بر عهده بنیاد مسکن استان گلستان نهاده شد و قرار است این نهاد انقلابی طی ۹ ماه تا یکسال این طرح را تهیه نماید.
سید مهدی مهیائی گفت: در این طرح قرار است ساکنین واقعی و سابق که در این جزیره ساکن بودند با احیای منازل خود آن را به بومگردی تبدیل نمایند.
منطقه آشوراده با این تنوع زیستی و شرایط اقلیمی، مقصد جذابی برای گردشگری تلقی می‌شود. اما از طرفی وضعیت ناپایدار زیستی این پتانسیل را دارد که در صورت تنش جدیدی در سطح طرح گردشگری تعریف شده، مزایا و کارکردهای اکولوژیکی خود را از دست بدهد و بر معضلات و چالش‌های این منطقه بیفزاید که از مسئولان محیط زیست و گردشگری انتظار می رود، با دقت و جزئیات برای بقای منطقه تاریخی آشوراده، تصمیمات لازم را بگیرند.
سروصدای ناشی از ورود مسافران، افزایش تعداد گردشگر، تبدیل طبیعت‌گردی با تعداد بسیار محدود سبب می شود که به تدریج حیوانات و پرندگان از آن منطقه دور شوند و باید مسئولان میراث فرهنگی و گردشگری سریعا تدابیر و اقدامات لازم را در این منطقه اجرایی کنند تا به این منطقه آسیبی وارد نشود.
به گفته کارشناسان، آتش سوزی که در شهریور 93 و مهر 1400 برای آشوراده اتفاق افتاد، به علت نبود امکانات اولیه در این جزیره موجب گستردگی آتش شد و آسیب های زیادی به محیط زیست و بناهای تاریخی این منطقه وارد کرد.
داشتن امکانات اولیه و امدادی در این منطقه از واجباتی است که باید اتفاق بیافتد تا دیگر شاهد اینگونه اتفاقات در این جزیره زیبا و بکر نباشیم.
* لایروبی خلیج گرگان و میانکاله اقدامی مهم در احیا آشوراده
* پروژه لایروبی خلیج گرگان *
لایروبی میانکاله یکی از راهکارها و اقدامات ویژه جهت خشک نشدن خلیج گرگان در مصوبات رئیس جمهور بوده که خوشبختانه با سرعت درحال انجام است. در این طرح، لایروبی خلیج گرگان در سه کانال چهارپایه، چوپوقلی و آشوراده مدنظر است که کانال آشور در اولویت است.
هرساله گردشگران برای بازدید ازاین جزیره منحصر به فرد، به بندرترکمن سفرمی‌‌‌کنند و با قایق، خود را به جزیره می‌‌‌رسانند. قایقرانان قبل از لایروبی برای حرکت به سمت «آشوراده» مجبور بودند تا قایق‌های خود را درآب هل دهند، اما حالا با لایروبی و ورود آب به این منطقه، سطح آب به اندازه قابل توجهی بالا آمده و امکان تردد شناورها ایجاد شده است.
به گفته علی‌محمد زنگانه استاندار گلستان " لایروبی کانال آشوراده در بهبود کیفیت آب موجود در خلیج، تردد شناورها و زمینه‌‌‌سازی برای جذب سرمایه‌گذار و فعالیت‌های اقتصادی منطقه بسیار موثر است و انجام لایروبی و اجرای طرح گردشگری جزیره آشوراده می‌تواند زمینه ارتباطات با کشور ترکمنستان و بندرترکمن را فراهم کند."
*پرندگان مهاجر زمستان‌گذران در قاب دوربین خبرگزاری فارس*
* آشوراده، بهشت پرندگان مهاجر
جزیره آشوراده به عنوان یکی از مناطق حائز اهمیت پناهگاه حیات وحش میانکاله محسوب می‌شود و علاوه بر بهره مندی از رویشگاه‌های منحصر به فرد، آثار تاریخی و سواحل ماسه‌ای، همه ساله میزبان هزاران قطعه پرنده مهاجر از گونه‌های مختلف است که سبب شده تا «بهشت پرندگان آبزی» لقب گیرد.
آشوراده یکی از مهم ترین مناطق گذر پرندگان مهاجر در آسیای مرکزی است و همیشه تیم های پرنده نگر در این منطقه مستقر می شوند. این منطقه محل مهاجرت و زمستان گذرانی بسیاری از پرندگان است؛ به طوری که بیش از ۳۰۰ گونه پرنده در میانکاله قابل رویت است. این مهاجرت‌ها از سمت دیواره شرقی صورت می‌گیرد یعنی از آشوراده وارد میانکاله می‌شوند. به عبارتی یک مسیر بسیار مهم برای ورود پرندگان مهاجر به این منطقه از سمت شمال است.
یکی از متمرکز ترین محل‌های «زمستانی‌گذران» پرندگان در شرق شبه‌جزیره میانکاله، تالاب میانکاله و آشوراده است. عواملی مانند کاهش آب ورودی به تالاب، تخلیه فاضلاب‌های صنعتی و شهری به رودخانه‌های منتهی به تالاب، فعالیت‌های بومیان محلی، ورود رسوب زیاد و ته نشینی در بستر تالاب باعث به وجود آمدن شرایط ناپایدار زیستی در محدوده تالاب شده که مشکلات زیادی را به وجود آورده است. از جمله آنها می توان به تلف شدن هزاران پرنده در زمستان ۱۳۹۸ اشاره کرد.
در سال ۹۸ و ۹۹ تلفات بیشمار پرندگان در این منطقه، باعث سردرگمی سازمان محیط زیست شد و نهایتا با روی کار آمدن دولت سیزدهم و سفر رئیس جمهور به دلیل اینکه کانال‌ها گردش مناسب آب را ایجاد می‌کنند با انجام راهکار لایروبی موافقت شد.
متاسفانه سال گذشته در منطقه میانکاله شاهد هجوم عظیم شکارچیان بودیم و تنها تدبیر محیط زیست برای نجات پرندگان و حفظ جان محیط‌بانان این بود که پرندگان را از زیستگاه طبیعی‌شان دور کنند تا شکار نشوند.
براساس گزارشات میدانی خبرنگار فارس، تعداد این شکارچیان گاها در روز های تعطیل به 200 نفر هم می رسید و درگیری های شدید با ماموران پاسگاه آشوراده به وقوع می‌پیوست که نیاز است تا مسئولان توجه جدی به این مسئله داشته باشند.
علی‌رغم پیگیری های خبرنگار فارس در ارتباط با شکار در این منطقه، مسئولان حفاظت از محیط زیست پاسخگوی سوالات در این خصوص نبودند.
سیدرضا هاشمی، محقق و فعال محیط زیست گلستانی در این خصوص در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری فارس گفت: در چند سال اخیر به علت خشکسالی و تغییر اقلیم منطقه، سبب بوجود آمدن اکوسیستم جدید با شوری بسیار بالای آب اطراف جزیره آشوراده شده که این اکوسیستم برای گونه های جانوری و پرندگان مهاجر و غیرمهاجر منطقه بسیار خطرناک و فاجعه بار است. این شوری بالا سبب شده تا مهاجرت پرندگان به این منطقه کاهش یافته و محل زیست گونه های جانوری یا در خطر انقراض و یا تغییر پیدا کند.
سیدرضا هاشمی اظهار کرد: لایروبی مسیرهای جزیره آشوراده سبب حیات دوباره و تازه برای زیستگاه گیاهی و جانوری به ویژه پرندگان دریایی منطقه شود اما این طرح باید به‌طور کامل اجرا شود تا با لایروبی کامل، اکسیژن دهی به آب‌ها انجام و خلیج گرگان و جزیره آشوراده حیات دوباره پیدا کند.
وی تصریح کرد: متاسفانه در این سالها راه ارتباطی خلیج گرگان با دریا قطع شده و همین امر سبب شده تا آب موجود ریکاوری نشده و اکسیژن دهی در آب وجود نداشته باشد. اگر دقت کنید آب حوالی بندرترکمن به دلیل تبخیر و کاهش سطح آب سبب تغییر رنگ آب شده و به این دلیل است که عمق آب در این منطقه کاهش یافته و باعث شده تا به‌جای افتادن سایه آسمان در آب، شاهد سطح زمین و تغییر رنگ آب شویم.
محقق و فعال محیط زیست گلستان با اشاره به وجود پرندگان مهاجر و غیرمهاجر در این منطقه خاطرنشان کرد: کاهش عمق آب و ناکار آمدی برخی از مسئولان گذشته در دو استان گلستان و مازندران سبب شده بود تا در این سالها زیستگاه های جانوری و پرندگان دریایی منطقه به خطر بیافتد. از طرفی شوری بالای آب باعث شده بود تا برخی از پوشش و گونه های گیاهی که سبب تامین تغذیه گونه های جانوری و پرندگان بوده از بین رفته و نسل این گونه کاهش پیدا کرده و یا به مکان های دیگر مهاجرت کنند.
وی ادامه داد: امید است با لایروبی خلیج گرگان و مسیرهای جزیره آشوراده شاهد حضور بسیاری از پرندگان مهاجر مانند فلامینگو، اردک سرسبز، اردک نوک پهن و غیره باشیم. لایروبی تاثیر بسیار مثبتی در زیستگاه و حیات دوباره گونه های گیاهی، جانوری و پرندگان داشته است.
جزیره آشوراده، سرمایه ای ملی است که متعلق به همه مردم ایران است و نیاز است تا مسئولان کشوری در خصوص وضعیت ویژه گردشگری و موضوعات مهم زیست محیطی این منطقه به کمک مسئولان استانی بیایند.
آشوراده منطقه مناسب گردشگری برای طبیعت گردان و علاقه مندان به زیستگاه پرندگان است که باید علاوه بر موارد گردشگری که مردم گلستان سالهاست انتظار آن را می کشند، به حفظ محیط زیست این منطقه به شکل ویژه و حتی خلاقانه با یک برنامه ریزی دقیق توجه داشت.
پایان پیام/
